Saturday 1 June 2019

Czesław MIŁOSZ - "Traktat teologiczny"

Czytając  ks. Bonieckiego "Abonent  chwilowo  niedostępny" trafiłem  na  szersze  słowa  o  "Traktacie..",  które  postanowiłem  dodać  w  post  scriptum  do  mojego  tekstu  z  2016 r.
Po  dwóch  latach  obecności   tej  mojej  opinii  na  LC,  dalej  jest  ona  JEDYNĄ  i  dostała  plusy  od  zaledwie  19  czytelników.  Proszę  Państwa,  nie  podlega  żadnej  dyskusji,  że  jest  to  NAJLEPSZY  utwór Miłosza,  jego  "dzieło życia".  Mniemam,  że  małe  zainteresowanie  jest  spowodowane  brakiem   informacji  o  jego  dostępności;  podaję  wię,  że  wszystkie  23  strofy  tego  genialnego  dzieła  są  dostęne  na
http://www.tygodnik.com.pl/kontrapunkt/60-61/traktat.html
Zresztą  wystarczy  na  Google  napisać  "Traktat  teologiczny  Miłosz" i  bez  problemów  znajdziecie.  Proszę  mnie  uwierzyć,  TO  TRZEBA  PRZECZYTAĆ

JEST  TO  FRAGMENT  WIĘKSZEGO  WYPRACOWANIA  pt "CZESŁAW   MIŁOSZ",  DOSTĘPNEGO  NA  BLOGU;  wgwg1943.blogspot.com

No    i   wreszcie   mogę   przejść   do    GENIALNEGO     „Traktatu    Teologicznego”,   przy   omawianiu   podeprę   się   recenzją   mego   mistrza,   ks.   Wacława   HRYNIEWICZA.
 Miłosz    zaczyna   od   słów:   „Takiego   traktatu   młody   człowiek   nie   napisze”.   Hryniewicz   mówi,   że   to   prawda,   bo  „’Traktat’   jest   wielowątkowy,   bogaty   w   doświadczenie   całego   życia   i   osobiste   wyznania”,   jest   podsumowaniem,   w   którym   chciałby   podzielić   się   swym   niełatwym   i   niejedzoznacznym  doświadczeniem   wiary.   Ponadto   poeta   wyznaje,   że   „musi   napisać   traktat   teologiczny,   żeby   okupić   swój   grzech   samolubnej   pychy”.   Hryniewicz   rozumie   rozterki   Miłosza   i   pisze:
„Poeta   może   czuć   się   osamotniony   w   swojej   wierze.   Nie   tylko   zresztą   on.   Teologowie,   z   którymi   często   dialoguje   i   którym   czyni   wyrzuty   za   nadmiar   pewności   nie   chodzą   na   co   dzień   w   „fiolecie   swojej   togi”.   Oni   także   mają   swoje   rozterki   i   wątpliwości.   Teolog   może   powiedzieć,   tak   jak   poeta:   „Nie   jestem   i   nie   chcę   być   posiadaczem   prawdy ”.   Nie   musi   śpiewać   unisono    ani   „szczebiotać   o   słodkim   dzieciątku   Jezus   na   sianku”.   Jemu   także   nie   jest   obce   „wędrowanie   po    obrzeżach   herezji”.   Myśl   odważna   nie   lęka   się   takiej   wędrówki.  Zresztą   czy   to,   co   tak   chętnie   nazywają   mianem   herezji,   jest   nią   rzeczywiście?”.
Zgadzam   się   oczywiście   z   powyższym,   tylko   że   jeden   Hryniewicz    nie   czyni   wiosny.   Mistyczne   poszukiwania   Miłosza,   przy   jednoczesnym   zachowaniu   „chęci   pozostania   wiernym”   prowadzą   do   pytania:   /Hryniewicz/
„Jak   zatem   znależć   „miejsce   środkowe   między   abstrakcją   a   zdziecinnieniem,   żeby   można   było  rozmawiać   poważnie   o   rzeczach   naprawdę   poważnych”?    I   o   prawdzie,   i   o   „sensie,   niemożliwym   bez   absolutnego   punktu   odniesienia”?   O   pojawieniu   się   dobra   i   zła   w   przed-świecie,   o   buncie   aniołów   i   grzechu   pierworodnym,   o   Chrystusie,   który   „przybrał   ciało  i   umarł,   żeby   nas   oswobodzić   od   prometejskiej   pychy”,   o   sensie   religii   i   chrześcijaństwie,   o   nieszczęściu   i   cierpieniu,   o   trudnościach   wiary   w   duszę   nieśmiertelną,   o   śmierci   i   sprawach   ostatecznych   „po   tamtej   stronie”?   Tyle   pytań,   tyle   spraw   niedocieczonych.
Poezja   godna   tego   miana   nie   jest   wolna   od   eschatologicznego   niepokoju.   Nawet   nie   pytany   poeta   wyznaje:   „Nie   z   frywolności,   dostojni   teologowie,   zajmowałem   się   wiedzą   tajemną   wielu   stuleci   -   ale   z   bólu   serdecznego,   patrząc   na   okropność   świata.   Jeżeli   Bóg  jest   wszechmocny,   może   na   to   pozwalać,   tylko   jeżeli   załozymy,   że   dobry   nie   jest.   Skąd   granice   jego   potęgi,   dlaczego   taki   a   nie   inny   jest   porządek   stworzenia...”?   I  to   widowisko,   jakim   jest   życie,   „kończące   się   nie   tyle   opadnięciem   kurtyny,   ile   gromem   z   jasnego   nieba”.   A   gromem   tym   śmierć,   „ogromna   i   niezrozumiała”,   co   wydaje   się   „niestosowną   karą   dla   nieszczęsnych   lalek,   za   ich   gry   samochwalstwa   i   wiarołomne   sukcesy”.   Rozumiem   szczerość   poety,   gdy   wyznaje:   „Myślę   o   tym   ze   smutkiem,   siebie   widząc   pośród    uczestników   zabawy.   I   wtedy,    przyznaję,   trudno   mi   wierzyć   w   duszę   nieśmiertelną”.
Wyznanie   sięga   jeszcze   dalej:   „Tak   naprawdę   nic   nie   rozumiem,   jest   tylko   ekstatyczny   taniec,   drobin   wielkiej   całości.   Rodzą   się   i   umierają,   taniec   nie   ustaje,   zakrywam   oczy,   broniąc   się   od   natłoku   biegnących   do   mnie   obrazów”...A   przecież   i   on   w   innym   miejscu   „Traktatu”   sam   daje   zgoła   inną   odpowiedż:   „Kto   pokłada   ufność   w   jezusie   Chrystusie,   oczekuje   Jego   przyjścia   i   końca   świata,   kiedy   pierwsze   niebo   i   pierwsza   ziemia   przeminą   i   śmierci   już   nie   będzie”.   To   jednak   odpowiedż   wiary   i   głos   nadziei,   a   nie   ból   codziennego   doświadczenia”.
Dalsze   rozmyślania    Poety   prowadzą   go   do   wniosku,   że   „katolickie   dogmaty   są   jakby   parę   centymetrów   za   wysoko”,   że   wprawdzie   „wspinamy   się   na   palce   i   wtedy   przez   mgnienie  wydaje   się   nam,   że   widzimy”,    lecz   jest   to   złudzenie,   bo   największe   tajemnice   wiary   są   „opancerzone   przeciw   rozumowi”.    Muszę   zaznaczyć,   że   tutaj   mój   ulubiony   ks.  Hryniewicz    poczuł    się   zapędzony   w   „kozi   róg”  i   zaczął   wywodzić,   że   „płycizna   jest   wrogiem   wiary   dojrzałej”,      obracając   „kota   ogonem”,   bo   przecież   w   „Traktacie”   Miłosz,   niestrudzenie,   przeciwstawia   swoją   dojrzałą   wiarę,   a   ściślej    poszukiwanie   jej,    wierze   powierzchownej,   obyczajowej   i   rytualnej.   Mówi:  „Moi   polscy   wspólwyznawcy   lubili   słowa   kościelnego   obrzędu,   ale   nie   lubili   teologii”.   Poeta   chce   uniknąć   tego,   co   nazywają   „spokojem   wiary,   a   co   jest   po   prostu   samozadowoleniem”.   Zacytujmy   znów    Hryniewicza:
/Miłosz/    „szczerze   wyznaje,   że   choć   przywykł   zwracać   się   o   pomoc   do   Matki   Boskiej,   z   trudem   Ją   rozpoznawał   w   „Bóstwie   wyniesionym   na   złoto   ołtarzy”.     Nawet   w   Lourdes   nie   było   mu   dane   zapomnieć,   że   przybywa   z   kraju,   gdzie   Jej   sanktuaria   „SŁUŻĄ   UMACNIANIU   NARODOWEJ   UŁUDY”    i   uciekaniu   się    pod   Jej   obronę   „przed   najazdem   nieprzyjaciela”.   A   więc   nawet   na   obcej   ziemi   obecność   zamącona   jest   „obowiązkiem   poety,   który   nie   powinien   schlebiać   ludowym   wyobrażeniom”. 
Wspomniane   wyżej    poszukiwanie   dojrzałej    wiary  prowadzi   Poetę   jednak   do   sceptycyzmu.   Hryniewicz   ujmuje   to   następująco:
„Poeta   nawołuje:   „Miejcie   zrozumienie   dla   ludzi   słabej   wiary.   Ja   też   jednego   dnia   wierzę,   drugiego   nie  wierzę”.    Szuka   pokrzepienia,   jak   sam   wyznaje,  w  „modlącym   się   tłumie”.   Widzi   w   tym   pewne   lekarstwo    na   swój   własny   sceptycyzm:   „Ponieważ   oni   wierzą,   pomagają   mi   wierzyć   w   ich   własne   istnienie,   istot   niepojętych   /..../  Pod   swoją   brzydotą,   piętnem   ich   praktyczności,   są   czyści,   w   ich   gardłach,   kiedy   śpiewają,   pulsuje   tętno   zachwytu  /..../   Naturalnie   jestem   sceptyczny,   ale   razem   śpiewam,   pokonując   w   ten   sposób   przeciwieństwo   pomiędzy   prywatną   religią   i   religią   obrzędu”.”
Potrzebę   religii   Miłosz   przypisuje   naszej   słabości   mówiąc,   że   „religię   bierzemy   z   naszego   litowania   się   nad   ludżmi.   Są   za   słabi,   żeby   żyć   bez   boskiej   opieki.   Za   słabi,   żeby   słuchać   zgrzytliwego   obrotu   piekielnych   kół”.
Zakończmy   rozważania   o   „Traktacie”     miłoszowską    wizją   naszego   losu   „po   śmierci”:
„Po   tamtej   stronie   żadnej   rzeczy,   którą   moglibyśmy   zobaczyć,   dotknąć,   usłyszeć,   posmakować.   Wybieramy   się   tam,   ociągając   się,   niby   emigranci   nie   oczekujący   szczęścia   w   dalekich   krajach   wygnania”.
Póki   „tu”   jesteśmy:   „Na   próżno   w   Dzień   Zaduszny   chcemy   usłyszeć   słosy   z   ciemnych   podziemnych    krain,   Szeolu,   Hadesu.   Jesteśmy   igrające   króliczki,   nieświadome,   że   pójdą   pod   nóż.   Kiedy   zatrzyma   się   serce,   następuje   nic,   mówią   mi   wspólcześni   wzruszając   ramionami”
Tymi   „współczesnymi”    Miłosz   zrzuca   ciężar   z   własnych   barków.   Zachęcam   do   przestudiowania  „Traktatu”   osobiście,   bo   tenże   jest   absolutnym   dowodem,   że   MIŁOSZ   WIELKIM   POETĄ   BYŁ.
PS  Boniecki "Abonent  chwilowo  niedostępny"  s.310,1 z  412 ebooka:
"..„Traktat…” stawia tych, którzy „profesjonalnie” czy, jeśli wolicie, „z urzędu” mówią o Bogu i o wierze, przed porażającym pytaniem: co ja robię? jak mówię?… Oczywiście, potrzebne są i wykład treści wiary, i katecheza, i egzegeza, i wykład dogmatów, które „są jakby o parę centymetrów za wysoko” (ładnie byśmy wyglądali, gdyby były o parę centymetrów za nisko!). Nie o tym jednak myślę. Myślę o doświadczeniu „słabej wiary”, tej: „ja też jednego dnia wierzę, drugiego nie wierzę”. Czy ten, kto sam przed sobą owo doświadczenie ukrywa, znajdzie słowa zdolne przebić barierę obrzędu, który daje poczucie bezpieczeństwa, ale nie dotyka tego, co naprawdę jest w człowieku?
„Traktat…” należy do nielicznych wyznań wiary-niewiary oczyszczonych z obłudy. Żadne z nich nie jest potoczyste,  gładkie, ładne, przyjemne w odbiorze. Zawsze są chropowate, postrzępione, jak „Traktat…”. Jako analogiczny tekst uparcie przychodzą mi na myśl wyznania młodej zakonnicy, zapisane kaligraficznym pismem zeszyty, których treść okazała się tak przerażająca, że po śmierci autorki, a przed udostępnieniem ich szerszej publiczności, zakonnice tekst wypolerowały, złagodziły, ocenzurowały. Prawdziwy został opublikowany dopiero wiele lat później. Teresa z Lisieux została ogłoszona doktorem Kościoła. Wyznaje, że „dzieli stół z niewierzącymi”, że szyderczy głos wewnątrz niej mówi: łudzisz się, wierząc, po drugiej stronie nic nie ma… „Miejcie zrozumienie dla ludzi słabej wiary” – prosi Miłosz. To zrozumienie wymaga odwagi jej doświadczenia, ale bez zrozumienia – będziemy pisać traktaty po łacinie dla wieśniaków w baranich kożuchach.
Miłosz nie dba o to, jak go osądzą bliźni, czy go zrozumieją, czy się zbudują, czy zgorszą. Nie udaje gestów i słów, i czynów. Choć mówi, że w swej religijności „nie postąpił poza Księgę Hioba”, nie da się w trzecim „Traktacie…” ukryć echa najbardziej dramatycznej z Ksiąg, Księgi Koheleta. To w niej czytamy: „Spokojne słowa mędrców więcej znaczą, niż krzyk panującego wśród głupców”.

No comments:

Post a Comment