Joanna UGNIEWSKA - "MIEJSCA UTRACONE"

Joanna UGNIEWSKA - "Miejsca utracone"
Szkice o pamięci i zapomnieniu we współczesnej literaturze włoskiej

Ugniewska jest tajemnicza i niewiele wiadomości o niej zdobyłem. Ma podwójne nazwisko: Ugniewska-Dobrzańska; jest profesorem doktorem habilitowanym UW; jest italianistką; przetłumaczyła ponad 40 włoskich tytułów; jest współautorką "Historii literatury włoskiej XX wieku" i mimo to wszystko wydaje mnie się, że jest osoba młodą. Oczywiście, względnie młodą, bo habilitacja i taka fachowość czasu wymaga.
Mamy tutaj zbiór esejów ciekawy, bo ciekawy, ale dla takiego laika jak ja - trudny. Bo jak to czytać, jak z obszernej noty bibliograficznej zna się zaledwie parę pozycji ?
Aby ułatwić Państwu lekturę dzielę się wiadomościami, które wyszukałem w Wikipedii w trakcie studiowania tego trudnego tekstu.
(rozdział I)
Giorgio BASSANI (1916-2000) - pochodził z bogatej rodziny żydowskiej i w swojej twórczości podejmował tematy związane z żydowskim środowiskiem Ferrary; 2 książki na LC
Pier Paolo PASOLINI (1922-75) - nie tylko sławny reżyser, ale przede wszystkim wybitny intelektualista. Poza tym nonkonformista, a i homoseksualista, nie kryjący swojej orientacji; 3 pozycje na LC
Paul RICOEUR (1913-2005) - francuski filozof i teolog, hermeneutyczny fenomenolog, zbliżony poglądami do Heideggera i Gadamera; często przywoływany w książkach "mojego" ks. Tischnera; 17 książek na LC, ale tylko 2 opinie; jego myśl Ugniewska umieściła jako motto swojej książki:
"Pod historią - pamięć i zapomnienie.
Pod pamięcią i zapomnieniem - życie.
Lecz pisanie życia to już inna historia.
Niedomknięcie."
Autorka porównuje bohatera Bassaniego - Geo Josza z Paulem Beregterem W. F. Sebalda.
Winfried Georg SEBALD (1944-2001) - pisarz i krytyk niemiecki, uważany za jednego z trzech, który nie doczekał Nobla. Dwaj pozostali to Kapuściński i Derrida; Sebald - 6 książek na LC;
(rozdział II)
Cesare PAVESE (1908 – 50), ceniony przez Włochów pisarz; "piemonckie wzgórza i ulice Turynu tworzyły ramę, w którą wpisywało się doświadczenie bohatera literackiego i samego pisarza"
Ugniewska porównuje "Księżyc i ogniska" Pavesego z "Itaką" Kawafisa. Pavese - 11 książek na LC, ale tylko jedna opinia.
Konstadinos KAWAFIS (1863 – 1933) - grecki poeta (parnasizm, symbolizm), homoseksualista; 7 książek na LC, ale tylko 6 opinii;
Italo CALVINO (1923-85), popularny w Polsce, neorealizm, pózniej teksty alegoryczne i fantasy;
Władimir TOPOROW (1928-2005) - semiotyk, jeden z najbardziej uniwersalnych humanistów współczesności; na LC - trzy książki;
Mircea ELIADE (1907-86) - rumuński religioznawca, zaliczany do klasyków myśli humanistycznej. "Pozostaje jednak postacią wielce kontrowersyjną po pierwsze z uwagi na swoje wczesne poglądy polityczne, po drugie z uwagi na ocenę wartości jego prac. Podczas gdy przez wielu uważany jest za autora publikacji o doniosłym znaczeniu i twórcę nowatorskich koncepcji, to z innej strony padają oskarżenia o brak naukowości. Wskazuje się, że jego prace mają wartość bardziej literacką niż naukową". Na LC - 33 książki, opiniowane przez nielicznych;
(rozdział III)
Carl LEVI (1902-75) - "włoski pisarz i malarz pochodzenia żydowskiego, z wykształcenia lekarz.. ..za działalność antyfaszystowską, został skazany na przymusowy pobyt w Lukanii, na południu Włoch. Lata spędzone na zesłaniu zainspirowały go do stworzenia swego najsłynniejszego dzieła powieści "Chrystus zatrzymał się w Eboli" (1945). Powieść opowiada o wrastaniu zesłańca z północy Włoch w społeczeństwo wioski Gagliano, ludzi niemal nie tkniętych przez nowoczesną cywilizację, których życiem kierują prastare przesądy i zasady". Wspomniany "Chrystus.." jest na LC, ale opinii - 0;
Piero CAMPORESI (1926-97) - włoski historyk literatury i antropolog; autor "Laboratoriów zmysłów" (na LC opinii brak)
(rozdział IV)
Enza BETTIZA (ur.1927 w Dalmacji), włoski pisarz, dziennikarz i polityk. Pochodzi z bogatej rodziny włoskiej, obecna żona Laura Laurenzi też pisarka. Jego najbardziej znana powieść "Esilio" z 1995 oraz "Phantoms of Moscow" z 1993;
Autorka w tym rozdziale przywołuje słowa Ankersmita: /str. 46/
" kiedy tylko doświadczenie traumatyczne zostaje opowiedziane i włączone do historii czyjegoś życia, zatraca swój grożny charakter, następuje zatem pojednanie doświadczenia i tożsamości, respektujące jedno i drugie, pojednanie, które urasta do rangi słowa klucza również w "Esilio"....".
Frank ANKERSMIT (ur.1945) – "holenderski teoretyk historiografii, narratywista; autor "Narrative logic", w której sformułował tezy dotyczące rozbieżności między opisem a narracją czy też - jak będzie to póżniej nazywał - reprezentacją".
Doszedłem do wniosku, że teraz jest właściwy moment, by Państwu jasno powiedzieć o czym jest ta książka. Można dużo gadać, ale nie ma potrzeby, bo sama Ugniewska użyła genialnie prostej formuły: O KAPRYŚNEJ MNEME !! Mneme to pamięć, ale bezpośrednie przetłumaczenie nie jest właściwe, bo to cały szereg relacji między zapamiętywaniem, wspomnieniami i zapomnieniami, oraz traumami, świadomymi i podświadomymi, a że tematyka bogata, recenzent zielony, to musicie Państwo, zdać się na siebie i brać się za lekturę. I tutaj uwaga: ciężko jest do 50 str., dalej coraz łatwiej, bo powtarzają się nazwiska i poglądy.
W tym rozdziale istotne są jeszcze trzy nazwiska:
Fulvio TOMIZZA (1935-99) – włoski pisarz urodzony w Istrii, czyli obecnej Chorwacji. Po aneksji półwyspu przez Jugosławię (1954), przeniósł się do granicznego Triestu i napisał trylogię o swojej rodzinnej Istrii.
Pozwolę sobie w tym miejscu na kąśliwą uwagę, że mam już trochę dosyć tych bohaterskich Italiańców, od których zaczął się faszyzm, a teraz wszyscy płaczą, że każdy w jakimś stopniu jest na "exile" i tęskni za krainą swojego dzieciństwa. A co mają powiedzieć Polacy wygnani z Kresów ? A co mają powiedzieć całe narody byłego ZSRR przesiedlone do skrajnie innych stref klimatycznych ? To wszystko robi się pompatyczne, napuszone, czyli górnolotne i przerażająco mądre; przykład ze str 47, w nawiązaniu do cierpiącego Tomizzy:
"Pisarz zatem, jak w szkicu Josifa Brodskiego "Stan zwany wygnaniem", staje się istotą retrospektywną i retroaktywną, materia przeszłości będzie niewyczerpanym żródłem jego twórczości, a wiejska Istria sprzed exodusu stanie się prawdziwym Borgesowskim Alefem, "jednym z tych punktów przestrzeni, który zawiera wszystkie inne". Dlatego nie wywoła on resentymentu ani zamknięcia się w lokalnej mikrohistorii, lecz poszerzy patrzenie Tomizzy na świat, obejmując wszystkie miejsca w Europie - Pragę, Bałkany - gdzie brutalnie interweniuje historia.."

Sami Państwo oceńcie cytat i zawarte w nim przykłady "brutalnej interwencji historii", a ja wracam do moich przypisów.
Claudio MAGRIS (ur.1939 w Trieście) - profesor współczesnej literatury niemieckiej na uniwersytecie w Treście.
"Magris w swoich utworach swobodnie miesza stylistykę prac naukowych z klasyczną gawędą. Interesuje go szczególnie Europa Środkowa (Mitteleuropa), region, w którym mieszają się kulturowe wpływy austriackie (habsburskie) ze śródziemnomorskimi. Region, w którym przebiega granica między różnymi kulturami, co dobitnie obrazują skomplikowane dzieje Triestu, rodzinnego miasta pisarza (Mikrokosmosy)"
Na LC 9 książek, a opinii "aż" 7
Marisa MADIERI (1938 w Rijece - 1995 w Trieście) - włoska pisarka, w 1964 poznała i poślubiła Claudio Magrisa. Na LC jedna książka, opinii 0.
(rozdział V)
Elio VITTORINI (1908-66) - Najbardziej znaną jego powieścią jest "Ludzie, czy nie" (1945) o włoskim ruchu oporu w czasie II wojny światowej. Ateista. Na LC 3 książki, 4 opinie
Vincenzo CONSOLO (1933-2012) - sycylijski pisarz. Urodził się w Sant'Agata di Militello, ale od 1969 mieszkał w Milano. Na LC 1 książka, 0 opinii.
Matteo COLLURA - (ur. 1945 w Agrygencie) - autor książek o pisarzach sycylijskich Pirandellu i Sciasci oraz esejów przedstawiających oblicze wyspy. Na LC 1 książka pt "Na Sycylii", 4 opinie;
Odnośnie Collury cytat: (str.70)
"Analogicznie do formuły Prousta.. ..według której nasze wspomnienia pozostają "przykute do miejsc, skąd odchodzimy", Collura nazywa swoją opowieść "podróżą do miejsc, gdzie moja pamięć pozostała uwięziona"..."
(rozdział VI)
Ten rozdział, zatytułowany " "Gepard" - kiedy ginie stary świat" jest o twórczości, jak łatwo po gepardzie się domyśleć, Giuseppe Tomasiego di Lampedusa;
(rozdział VII)
To głównie o dwóch pisarzach neapolitańskich, Raffaele LA CAPRI i Errim DE LUKA
Raffaele LA CAPRI (ur.1922) - autor m.in. trzech nowel zebranych pod tytułem "Tre romanzi di una giornata"
Erri DE LUKA (ur,1950) - pisarz neapolitański. Często pisze o swoim rodzinnym mieście, zdarza mu się wplatać w tekst miejscową gwarę.
Następny rozdział (VIII), to esej, o wspomnianym już Pasolinim, a IX - o Umberto Eco. W X autorka powraca do Magrisa, o którym czytaliśmy w rozdziale IV,, a XI jest o Tabucchim.
Antonio TABUCCHI (1943 w Pizie, zm 2012 w Lizbonie) - włoski pisarz tworzący w języku ojczystym i portugalskim.
Ostatni rozdział autorka poświęciła albańskiej pisarce piszącej po włosku - Orneli VORPSI.
Ornela VORPSI (ur. 1968 w Tiranie) - albańska prozaiczka, malarka i fotografik
Proszę Państwa. Każdy pretekst /bo "rozpamiętywanie pamięci" uważam za pretekst do prezentacji szerokiej rzeszy włoskich pisarzy, w tym wielu po raz pierwszy tłumaczonych na polski przez autorkę) jest dobry do prezentacji, pod warunkiem, że ma się co prezentować, a Ugniewska ma !! Dużo się nauczyłem z tej książki, czego i Państwu życzę.
A co do zapamiętywania i zapominania, to w ramach reakcji obronnych, nasz organizm coś tam podświadomie eksponuje, a coś innego eliminuje, i dlatego wspomnienia najbliższych osób są tak bardzo różne.