Anatolij RYBAKOW - "Strach"

„STRACH” Trzydziesty piąty i później tom II

Napisany w latach 1988 – 1990, a po nim jest jeszcze „Proch i pył”. Zaczyna się od procesu Radka i Piatakowa, który ogląda omamiony przez Stalina Lion Feuchtwanger*, a potem wydaje książkę pt „Moskwa 1937”, w której pisze (s. 28)
„...Stalin to spotęgowany do miary geniusza typ rosyjskiego chłopa i robotnika... Stalin to krew z krwi ludu, nie stracił więzi z chłopami i robotnikami... Mówi językiem ludu. Jest wyjątkowo szczery i skromny, gardzi zaszczytami, autentycznie troszczy się o los każdego człowieka....”

*Lion Feuchtwanger (1884 – 1958) – pisarz niemiecki żydowskiego pochodzenia, w Polsce znane jego „Lisy w winnicy” wydane w 1962 roku.
Rybakow wyprawia Wiki do Paryża, gdzie w restauracji poznaje Andre Gide' a (1869 - 1951), co pozwala przedstawić jego poglądy na ZSRR (s. 115):
„..To dyktatura jednego człowieka, a nie proletariatu... Likwidacja opozycji otwiera drogę terrorowi. Zakneblowany, uciskany pod każdym względem naród nie ma żadnej możliwości oporu i obrony. Dyktator wywyższa jednostki najbardziej podłe, służalcze i nikczemne. Im gorsi ludzie, tym bardziej Stalin może być pewny ich lojalności. Najlepsi giną, najlepszych się likwiduje. Niebawem Stalin stanie się nieomylną wyrocznią, gdyż nikt w jego otoczeniu nie będzie zdolny do samotnego myślenia. To znamienna cecha despotyzmu - tyran dobiera sobie nie myślących, lecz posłusznych”.

Ostatnie zdanie to nieprzemijająca prawda, no nie? Jeszcze jedna trafna uwaga francuskiego noblisty (s. 116):
„...Żeby uniknąć donosu, należy donieść samemu. Donosicielstwo wyniesiono do rangi cnoty obywatelskiej..”
Cnota cnotą, a walkę o pierwszeństwo w donoszeniu najtrafniej przedstawił Erenburg w „Lejzorku...”, gdzie Lejzorek zaraz po zbliżeniu płciowym z towarzyszką Pukie, starał się ją wyprzedzić w donosie do bezpieki.
Wracając do treści to eskalacja „czystki” przybiera koszmarne rozmiary, akcja toczy się wielokierunkowo i wykracza poza granice ZSRR, tytułowy strach paraliżuje całe społeczeństwo, a losy tych z bohaterów, którzy jeszcze żyją zostają zawieszone i domagają się kontynuacji w następnym tomie